Retourtje Culemborg – Aalten
Als we Aalten binnenrijden, schijnt de zon uitbundig. We zijn vroeg, en lopen een rondje rond de kerk, hoog gelegen in het midden van het dorp. Het is de protestantse Oude Helenakerk, niet te verwarren met de recentere katholieke Sint Helenakerk, een stukje verderop. De geschiedenis van beide kerken doet me denken aan de Barbara-kerken in Culemborg.
Maar daar komen we niet voor. Ons doel is om een haardplaat in ontvangst te nemen, die oorspronkelijk uit Culemborg komt, maar jaren in Aalten heeft gebivakkeerd. Het vermoeden bestaat dat de haardplaat ooit in het kasteel van Culemborg heeft geprijkt. Het verhaal wil in ieder geval dat de ‘vrederegter’ van Aalten op enig moment de plaat op een veiling kocht en achter de haard in zijn huis zette. De gietijzeren plaat hield de warmte vast en voorkwam zo dat de warmte via de achtermuur het huis verliet. Toen lange tijd later de haardplaat geen dienst meer deed, had gelukkig iemand de tegenwoordigheid van geest om het gietijzeren gevaarte in te leveren bij de oudheidskamer van Aalten, het huidige Onderduikmuseum. Er is al die jaren goed voor dit stukje geschiedenis van Culemborg gezorgd; nu nemen wij het stokje weer over.
Volgens de regels?
In het Nationaal Onderduikmuseum worden we hartelijk ontvangen. De aanwezigen, uit alle geledingen van de organisatie, zijn duidelijk tevreden dat de haardplaat terugkeert naar z’n stad van herkomst. Burgemeester Stapelkamp van Aalten, ook aanwezig bij dit bijzondere moment, vertelt hoe de voormalige oudheidkameris uitgegroeid tot een volwaardig thema museum. In dat kader wordt steeds kritischer gekeken of de spullen die er staan, eigenlijk wel op hun plaats zijn. De teruggave van de haardplaat is een logisch gevolg hiervan. En eerlijk is eerlijk, de Franse Revolutie – de periode dat de haardplaat geveild werd – was een chaotische tijd. Dus er zijn geen garanties dat die transactie indertijd helemaal volgens de regels is verlopen; een actueel onderwerp in museumland.
Zoals het hoort
Maar nu doen we het zoals het hoort. Het Nationaal Onderduikmuseum heeft onderzoek gedaan naar de herkomst, en geoordeeld dat de haardplaat in Culemborg thuishoort. Daarom tekenen beide partijen nu de papieren, waarmee de haardplaat officieel in het bezit komt van het Elisabeth Weeshuis Museum in Culemborg. In het voormalige Weeshuis wordt de plaat geplaatst in de schouw van de huidige bibliotheek. Samen met de Stichting Kasteeltuin gaat het Elisabeth Weeshuis Museum onderzoeken of de haardplaat inderdaad afkomstig is uit het kasteel. Of uit de Nieuwe Hof, waar de graaf naartoe verhuisde. Er staat in ieder geval de naam Van Waldeck op, dat klinkt alvast vertrouwd.
Terug naar Culemborg
Na een korte rondleiding vol intrigerende onderduikverhalen spreken we af om de samenwerking en uitwisseling tussen beide musea in de toekomst verder gestalte te geven. De delegatie Culemborg neemt zich in ieder geval voor om dit museum en Aalten nog eens uitgebreider te bezoeken. Wij rijden terug; de haardplaat blijft nog een paar dagen achter in Aalten, totdat het verhuisbedrijf hem uit het museum komt takelen. Als de plaat definitief geïnstalleerd is, volgt er een nieuwe feestelijke bijeenkomst rond de haard. Dit keer in Culemborg.
Ellie Tap
Bestuurslid Elisabeth Weeshuis Museum
Op de foto: Claire Vaessen, voorzitter van het bestuur van het Elisabeth Weeshuis Museum (rechts), en Gerda Brethouwer, directeur van het Nationaal Onderduikmuseum, tekenen de overdrachtspapieren in aanwezigheid van Joost Reus, wethouder Cultuur in Culemborg en Anton Stapelkamp, burgemeester van Aalten.