Weissenbruch – de Vermeer van de 19de eeuw

Detail schilderij Everwijnstraat met het Caffaigne, ongedateerd, particuliere collectie.

NICOLE SPAANS BLOGT  Weissenbruch – de Vermeer van de 19de eeuw. Dat is de titel van de overzichtstentoonstelling met het werk van stads- en landschapsschilder Jan Weissenbruch (1822-1880) die vanaf 10 september 2016 t/m 8 januari in Teylers Museum te Haarlem te zien is. Teylers Museum brengt op deze tentoonstelling topstukken samen uit museale en particuliere collecties.

Heel bijzonder zijn de bruiklenen uit Osborne House, het voormalig zomerhuis van koningin Victoria en prins Albert. De twee schilderijen die de prins vlak voor zijn dood voor de koningin kocht, zijn voor het eerst sinds hun aankoop buiten Engeland te zien. Ook bijzonder zijn de dertien werken die Weissenbruch op acht locaties maakte in Culemborg. Dat Teylers Museum en het Elisabeth Weeshuis Museum nu bijna een jaar geleden met elkaar in contact kwamen is dus niet zo gek. Het leidde tot een unieke samenwerking.

In het najaar van 2015 belden conservator van Teylers Museum, Terry van Druten, en ik met elkaar. Terry vertelde over zijn voorbereidingen voor de tentoonstelling en zijn speurwerk naar de verblijfplaats van een aantal werken van Weissenbruch. Het Elisabeth Weeshuis Museum bezit drie etsen van Jan Weissenbruch. Maar omdat Teylers Museum al in deze prentjes als bruikleen was voorzien, ging zijn belangstelling daar niet primair naar uit. Met het opsporen van een van de schilderijen kon ik hem helpen: De Zandpoort uit ca. 1850 bevindt zich bij een particuliere verzamelaar in Houston met Culemborgse roots. Het Elisabeth Weeshuis Museum onderhoudt al enige tijd een warme band met deze Amerikaanse collectioneur, die het betreffende schilderij tot mijn grote vreugde aan het Culemborgse museum zal nalaten. De Zandpoort is straks te zien in Haarlem.

De Waltoren, ca. 1850, Stichting Edwina van Heek, Enschede.

In de verdere gesprekken met Terry en zijn collega’s ontstond het idee voor een wandeling langs de plekken waar Weissenbruch rond 1850 schetste, boekjes vol prachtige tekeningen, die ook in Teylers Museum te zien zijn. Weissenbruch was het allerliefst in het Rivierengebied, waar hij in de verstilde oude steden een ideaal Nederland vond. De tijd leek er te hebben stilgestaan, alsof je een 17^de eeuws schilderij binnenstapte. Hij legde als een soort monumentenwacht avant la lettre de in rap tempo de verdwijnende stadspoorten, muren en huizen vast.

Vooral in Culemborg was hij graag. Met zijn schetsboek onder de arm trok hij door de stad om onder meer bij de verschillende stadspoorten halt te houden om ze in beeld te brengen. Met zijn heldere licht en realistische stijl wordt Weissenbruch ‘de Vermeer van de 19^de eeuw’ genoemd. Zo schilderde hij bijvoorbeeld niet de mooie voorgevel van het stadhuis in Culemborg, maar de binnenplaats. Het herinnerde hem aan de eenvoudige straatjes uit schilderijen van 17^de eeuwse schilders. In zijn werk vertaalde hij hun realisme, kleur- en lichtgebruik naar zijn eigen tijd.

Het idee voor de wandeling werd verder uitgewerkt. En nu staan er vanaf 10 september op acht plekken in de stad informatieborden met de schilderijen die in het echt te zien zijn in Haarlem. Het zijn de schilderijen die Weissenbruch naar de schetsen vervaardigde in zijn atelier in Den Haag. Bezoekers van buiten en Culemborgers kunnen in de voetsporen treden van de schilder door een gratis folder met de route op te halen bij de museumbalies in Haarlem en Culemborg of zich aan te melden voor een wandeling onder leiding van Culemborg-kenner en oud-conservator Peter Schipper (kosten vijf euro) op www.weeshuismuseum.nl.

Afgezien van een inhoudelijke samenwerking en afstemming tussen de beide musea, kwam de wandeling tot stand dankzij steun in natura van Teylers Museum (vormgeving borden), de gemeente Culemborg en de Stichting Open Monumentendag Culemborg (plaatsing borden) en een financiële bijdrage van het Cultuurfonds Culemborg en de Stichting Open Monumentendag Culemborg.

Voor middelbare scholen is een speciaal foto-project ontwikkeld door Teylers Museum. De leerlingen gaan eerst naar Haarlem om de expositie te bekijken met hulp van een kijkwijzer. Zo ontdekken ze al doende een paar typerende kenmerken voor Weissenbruchs manier van werken. Vervolgens gaan ze als huiswerk met hun eigen smartphone foto’s maken in de stad ‘à la Weissenbruch’. Daarvoor mogen ze zich natuurlijk laten inspireren door de borden-route in Culemborg! Deze foto’s worden op school onder begeleiding van een fotograaf besproken en bewerkt met hulp van de app ‘Snapseed’. De mooiste foto’s publiceert het museum op het blog.

Gedurende de looptijd van de expositie in Haarlem is er een gezamenlijke kortingsactie. Op vertoon van een entreekaart van het Elisabeth Weeshuis Museum krijgen bezoekers in Teylers Museum 2,50 euro korting en vice versa.