Tickets
Culemborgse schotel in tentoonstelling Rijksmuseum
NICOLE SPAANS BLOGT Een aanrader voor wie van een geweldig fantasievol en vloeiend lijnenspel houdt: de tentoonstelling Kwab – Dutch design in de eeuw van Rembrandt in het Rijksmuseum. Vormen die lijken te smelten en te druipen, zoals kaarsvet langs een brandende kaars loopt en honing van een lepel druipt. Maar dan in zilver gestold. Nee, het is geen Jugendstil. Het is de kwabstijl, die in het 17e eeuwse Nederland ontwikkeld werd door zilversmeden. Een revolutionaire decoratieve stijl, ongekend populair en door veel kunstenaars in uiteenlopende disciplines nagevolgd. Op de tentoonstelling zijn meer dan honderddertig creaties te zien van zilveren kannen en borden tot tafels en kasten, van schilderijlijsten en ontwerptekeningen tot goudleerbehang en kerkversieringen. En tussen al deze artistieke hoogstandjes staat in een speciaal gemaakte vitrine een schotel uit Culemborg te glimmen.
Nicole Spaans naast de lavaboschotel uit Culemborg
Als bruikleengever was het Elisabeth Weeshuis Museum uitgenodigd voor de opening van de tentoonstelling Kwab, Dutch Design uit de eeuw van Rembrandt, die vrijdag 29 juni opende in het Rijksmuseum. Uiteraard maakte ik, samen met onze voorzitter Claire Vaessen, graag gebruik van deze kans om de ‘onze’ lavaboschotel tussen andere kunstwerken in dezelfde stijl te zien.
De kwabstijl is de belangrijkste en meest sensationele bijdrage die Nederland heeft geleverd aan de ontwikkeling van de decoratieve kunsten in Europa. De Nederlandse uitvinders van deze kunstvorm, de zilversmeden Paulus en Adam van Vianen en Johannes Lutma, genoten in hun tijd een ongekende sterrenstatus. Met hun stijl met organische, vloeiende en lobbige vormen inspireerden ze kunstenaars als Rembrandt, meubelmaker Herman Doomer en een zilversmid wiens werk in het Culemborgse Elisabeth Weeshuis Museum te zien was. Tot een aantal weken geleden. Toen werd de schaal opgehaald voor de tentoonstelling over de kwabstijl in Amsterdam.
Schotel en wijnkan uit 1647 van Johannes Lutma (1584-1669), Collectie Rijksmuseum
Ik werd vorig jaar benaderd door een medewerker van het Rijksmuseum met de vraag of ze de lavaboschaal uit 1646 van Johannes Pagendarm (1617-1688) in bruikleen konden krijgen voor een tentoonstelling over een belangrijke en fascinerende kunststroming die ontstond in de 17e eeuw in Nederland: de kwabstijl. Natuurlijk, was mijn antwoord, maar niet nadat ik toestemming had gevraagd en gekregen van de eigenaar van schaal, de Oud-Katholieke Kerk in Culemborg. Wij hebben de schaal van de kerk in langdurige bruikleen. Ook de kerk wilde graag meewerken. We moeten de lavaboschotel tijdelijk missen, maar ik ben er trots op dat Culemborg nu vertegenwoordigd is op een tentoonstelling die kunstwerken toont van over de hele wereld. Zo laten we zien welke unieke schatten er in de regio bewaard worden.
De zilveren lavaboschotel, vervaardigd door Johan Pagendarm uit 1646, Collectie Elisabeth Weeshuis Museum
De zilveren lavaboschotel van Pagendarm heeft een rand die wordt gevormd door een aaneenschakeling van acht dezelfde kwabornamenten. ‘Het ornament is duidelijk geïnspireerd op het werk van Johannes Lutma. Lutma’s vindingen vonden weerklank in het werk van meerdere in Amsterdam werkzame zilversmeden. De evenals Lutma uit Duitsland afkomstige Pagendarm werd in 1643 meester zilversmid in Amsterdam. Drie jaar later maakte hij de fraaie schotel,’ zo vertelt de tekst bij de schotel. Pagendarm vertaalt de weelderige vormgeving van Lutma in een gestileerder kwabstijl, waarin eenvoud en ritme de boventoon voeren. Zo zien we dat er vele varianten binnen de kwabkunst voorkomen.
Ornamentprent (ets en gravure) van Johannes Lutma, uitgegeven in 1653, collectie Rijksmuseum
De indrukwekkende tentoonstelling met tal van artistieke hoogstandjes is een bezoek meer dan waard. In een groot aantal zalen laat het Rijks zien hoe de kwabkunst met zijn smeltende, kwabbige en botachtige structuren kunstenaars in uiteenlopende disciplines inspireerde. Je kunt je goed voorstellen dat de Nederlandse kunstenaars die in deze stijl werkten ongekend populair waren. Kwab, Dutch Design in de eeuw van Rembrandt loopt nog tot en met 16 september. Begin oktober is de lavaboschotel van Pagendarm weer in het Elisabeth Weeshuis Museum te zien, herenigd met andere meesterwerken in zilver van onder anderen Andries Grill en John Morley.
