Memorietafel te zien in expositie Enschede

Begin deze week ging een van de topstukken van het Elisabeth Weeshuis Museum, de Memorietafel met Elisabeth van Culemborg, op transport. Het werk zal te zien zijn in de expositie Lief en leed. Hollandse families in voor- en tegenspoed in Rijksmuseum Twenthe in Enschede (8 september 2018 – 6 januari 2019).

Medewerkers van Crown Fine Art maken de Memorietafel klaar voor transport.

Op de plaats van de Memorietafel, in de Spinzaal, hangt nu een replica. Wil je het echte werk zien, dan zul je dus de komende tijd naar Enschede moeten afreizen. Het is natuurlijk ook zeer de moeite waard om dit bijzondere schilderij te midden van gelijksoortige schilderijen te zien. Het zijn niet zomaar portretten die in Rijksmuseum Twenthe te zien zijn. Met elke werk is ‘iets’ aan de hand, er klopt iets niet aan de voorstelling. Het lijken lieflijke familietaferelen, maar schijn bedriegt. Er zijn figuren later bijgeschilderd of juist verwijderd. Overleden personen worden levend afgebeeld of zweven als engelen in de lucht. Op verzoek van opdrachtgevers sjoemelden kunstenaars geregeld met de werkelijkheid. En dat is zeker het geval bij de Memorietafel uit Culemborg.

Je staat oog in oog met de elite uit vroeger tijden. De personen afgebeeld op de Memorietafel behoorden tot de hoogste adel van Europa: Elisabeth van Culemborg (1475-1555) in het midden geflankeerd door haar opeenvolgende echtgenoten Jan van Luxemburg (1577-1508) links en Anthonis van Lalaing (1580-1540) rechts. Elisabeth en Anthonis hadden een nauwe band met Karel V. Karel benoemde Anthonis tot stadhouder van Zeeland, Holland en Friesland en later ook Utrecht en in 1530 tot waarnemend landvoogd van de Nederlanden.

Aangezien het paneel gedateerd wordt rond 1550, was Elisabeth zelf – toen 75 jaar oud – zeer waarschijnlijk opdrachtgever en zijn op haar verzoek haar beide overleden mannen naast haar weergegeven. Bovendien staat op het schilderij geschreven dat ze alle drie zijn afgebeeld op de leeftijd van circa 31 jaar. Ook hier heeft de kunstenaar een kunstgreep moeten toepassen. De geportretteerden konden niet voor hem poseren: de mannen waren overleden, Elisabeth hoogbejaard. Om toch gelijkende beeltenissen te schilderen heeft hij zeker portretten gebruikt van de drie op jonge leeftijd.

De memorietafel is een schilderij met een verhaal, dat net als zoveel van de andere schilderijen op de expositie, ontroert en verbaast. Koen Kleijn stelt in het Museumtijdschrift de terechte vraag: ‘Hield Elisabeth de tijd en de eeuwigheid bewust voor de gek  of moest het schilderij laten zien dat zij […] het vaste vertrouwen had dat de levenden en doden elkaar later zouden terugzien?’