Schuilen – onderduik in Culemborg ’40-’45

Tot en met 3 januari 2021 is in het Elisabeth Weeshuis Museum de tentoonstelling Schuilen – onderduik in Culemborg 40-45 te zien. Maanden speurwerk leidden tot een overzicht van Culemborgse onderduikplekken. Toch is de tentoonstelling mogelijk niet af. Het museum hoopt dat er na de opening nog informatie opduikt, die dan toegevoegd zal worden aan de expositie. Ook bijzonder is dat er reconstructies zijn gemaakt van drie schuilplaatsen, waarin je een kijkje kunt nemen.

75 jaar vrijheid
Nu we dit jaar 75 jaar vrijheid herdenken, eert het weeshuismuseum met de tentoonstelling Schuilen de onderduikverleners. Verrassend genoeg blijken er in Culemborg talloze adressen te zijn geweest waar onderduikers een veilige plek vonden. Op een grote stadsplattegrond staan de schuiladressen aangegeven. Vaak met een bijzonder verhaal.

Niet af?
Een tentoonstelling die niet af is, dat roept vragen op. Directeur Leonieke Terlouw legt uit: ‘Onderduik gebeurde in het diepste geheim en ook na de oorlog werd er veel verzwegen. Het museum heeft ruim 30 verhalen uit de stad op kunnen tekenen, maar het zou zomaar kunnen dat er nog meer verhalen aan het daglicht komen. In het ontwerp van de presentatie is daarmee rekening gehouden, de tentoonstelling is dus niet af en kan nog groeien.’ Aan de bezoekers wordt in de expositie dan ook inbreng gevraagd.

Nagebouwd
Wat deze tentoonstelling verder bijzonder maakt is dat er drie schuilplekken zijn gereconstrueerd. Daarin kunnen bezoekers een kijkje nemen om te ervaren hoe het was om voor de nazi’s te moeten schuilen. Terlouw: ’De plekken zijn een op een nagebouwd. Je mag de schuilplekken ook in, het doet je beseffen hoe zwaar en bedreigend de oorlog is geweest voor de onderduikers. In de coronacrisis hoor je soms op straat de uitspraak: “Het lijkt wel oorlog”, maar deze tentoonstelling deed mij wel inzien dat ik me gelukkig mag prijzen met de bewegingsvrijheid die ik heb.’

Nazi’s
Alle tot nu toe gevonden schuilplaatsen zijn op een grote kaart van Culemborg uit 1945 gemarkeerd met oranje vlaggetjes. Dat de onderduik plaatsvond onder de neus van de nazi’s wordt duidelijk door zwarte vlaggetjes op de kaart, die de huizen aanduiden waar de Duitse bezetter was ingekwartierd. Dit onderstreept het risico dat onderduikverleners namen om een ander te helpen. Met gevaar voor eigen leven, houden Culemborgers zeker 100 personen voor langere of kortere tijd verborgen. Deze schatting is aan de voorzichtige kant, omdat op veel onderduikadressen meerdere personen zaten, alleen is niet altijd precies bekend hoeveel. Het ging onder meer om Joden, ontduikers van de tewerkstelling, geallieerde piloten en verzetslieden – volwassenen, maar ook kinderen en jongeren.

Aan de slag
Gezinnen kunnen de tentoonstelling op verschillende manieren beleven. Tijdens een familieberaad ga je terug naar Culemborg tijdens de oorlog en leef je mee met de Joodse familie Van Spier die voor de moeilijke beslissing staat: ‘Onderduiken of niet?’. Met een koffer vol spullen speel je het evacuatiespel. En een puzzelroute voert je langs verschillende onderduikplekken en -verhalen.